La violencia política sigue en Guerrero: La matanza de un activista mexicano

"Como líder de la policía comunitaria, Miguel Jiménez participó en la búsqueda de los desaparecidos en Iguala."

Texto: Merel de Buck

PhD Candidate
Social Sciences - Cultural Anthropology 

Utrecht University

La violencia política sigue en Guerrero: La matanza de un activista mexicano. Como líder de la policía comunitaria, Miguel Jiménez participó en la búsqueda de los desaparecidos en Iguala. Un nuevo asesinato político hace regresar al estado de Guerrero a las noticias internacionales. Después de la desaparición de 43 estudiantes de Ayotzinapa el año pasado, la violencia sigue en la región. Miguel Jiménez pagó con su vida por intentar generar un cambio social. Sabiendo que su vida estaba en peligro, insistió en su trabajo como activista “para el futuro de mis hijos”.

 

 Foto: Fuente desconocida

 

Un activista mexicano, Miguel Ángel Jiménez Blanco, fue asesinado el pasado sábado 8 de agosto en su lugar de residencia Xaltianguis, un pueblo cerca de Acapulco. ¿Quién es el responsable de su muerte? Aún no queda claro, pero todo apunta a un delito de carácter político. Miguel recibió amenazas desde varios lados, por su trabajo tanto en la búsqueda de personas desaparecidas en Iguala, así como por su trabajo como policía comunitario en su pueblo Xaltianguis.

El último año, Miguel trabajó como activista en Iguala, una ciudad al norte del estado de Guerrero donde a finales de septiembre de 2014 sucedieron terribles acontecimientos. Los policías municipales atacaron un grupo de estudiantes de Ayotzinapa, de los cuales cuarenta y tres fueron secuestrados y probablemente entregados al crimen organizado. Mientras miles de mexicanos salieron a las calles en protesta, Miguel dejó su pueblo para ayudar en la búsqueda de los estudiantes desaparecidos en Iguala.

La limpieza

Con cuarenta y cinco años de edad e hijo de una familia campesinos, Miguel era un hombre serio pero con un carácter alegre. Sus amigos lo llamaron “Migue”. Él era muy comprometido con su trabajo como líder de la UPOEG, una organización de la policía comunitaria en la región de la Costa Chica de Guerrero. En 2013 Miguel organizó a su pueblo Xaltianguis para combatir la violencia que estaba aumentando cada día en esta zona. La UPOEG basa su trabajo en usos y costumbres; las prácticas culturales y la estructura organizativa de pueblos indígenas. Así fue que los pobladores de Xaltianguis escogieron un grupo de ciudadanos honorables para proteger a su pueblo. Miguel acompañó este proceso y se encargó de que las policías comunitarias trabajaran bajo la autoridad y control del pueblo. El fenómeno de policías comunitarias tiene una larga historia en Guerrero y se considera que las zonas donde trabajan como las más seguras de Guerrero. Sin embargo la fundación de la policía comunitaria en Xaltianguis y sus alrededores fue excepcional porque el valle funciona como puerta de drogas hacia Acapulco, y por eso está bajo el control del crimen organizado. No obstante, Miguel logró “limpiar” su pueblo, como él mismo dijo, para garantizar seguridad para su familia y paisanos. 

Casa por Casa

Una semana después de la tragedia en Iguala, los padres de los estudiantes desaparecidos de Ayotzinapa asistieron a una Asamblea regional de la UPOEG en el Cortijo. Por su falta de confianza en la investigación oficial y la búsqueda del gobierno, los padres pidieron ayuda a las policías comunitarias. Dos días después, una larga caravana de camionetas llevando más de tres cientos policías comunitarias partió en dirección a Iguala. Establecieron un campamento en el zócalo de Iguala y declararon no salirse hasta que todos los estudiantes estuvieran de vuelta. Dirigido por Miguel, grupos de policía comunitaria salieron diario al campo y los suburbios de Iguala. Con su gran conocimiento como campesino, Miguel navegó a sus compañeros por terrenos inaccesibles y buscó “casa por casa” por rastros de los estudiantes desaparecidos.

Cuando el gobierno mexicano anunció la noticia oficial de que los estudiantes de Ayotzinapa supuestamente fueron quemados en el basurero de Cocula, un pueblo cerca de Iguala, Miguel era uno de los primeros en cuestionar esta versión. En su propio recorrido por el basurero, había encontrado material que no resistiría frente al calor necesario para quemar cuarenta y tres cuerpos. Por otra parte, estaba lloviendo en la noche de la desaparición, dijo Miguel a la prensa en un video que circuló a nivel internacional. Poco tiempo después, científicos y periodistas mexicanos confirmaron las dudas de Miguel sobre los resultados oficiales del gobierno mexicano.

Comité de Otros Desaparecidos

Durante las búsquedas alrededor de Iguala, miembros de la UPOEG encontraron numerosas fosas clandestinas. Cuando el estudio forense demostró que no eran los estudiantes de Ayotzinapa, surgió la pregunta; ¿Quiénes eran estas personas? La presencia de la UPOEG y periodistas internacionales en Iguala brindó la posibilidad a los habitantes de Iguala de romper su silencio colectivo. Así, una tras otra, las historias salieron sobre personas que fueron levantados de la calle y secuestradas por bandas de narcotraficantes. A veces pidieron un rescate a los familiares, pero pagar era raramente una garantía que las víctimas regresaran vivas. Las desapariciones eran algo común en Iguala. Como Miguel mismo dijo en varias entrevistas: “Aquí, es un gran cementerio clandestino”. 

Foto tomada en Octubre 30, 2014. REUTERS/Henry Romero

Después de semanas de búsqueda, la mayoría de los miembros de UPOEG regresaron a casa. Pero Miguel se quedó. Él siguió brindando apoyo a las familias de personas desaparecidas en Iguala que se habían atrevido a contar sus historias en público. Esto sin duda tenía sus riesgos, en una ciudad donde el crimen organizado siguió igualmente activo como antes del drama de los 43 que recibió atención internacional. Junto con los familiares de las personas desaparecidas, Miguel llevó a cabo el ''Comité de búsqueda los otros Desaparecidos de Iguala''. Sin esperanza del regreso de sus familiares vivos, los miembros del comité solamente querían la oportunidad de enterrar los cuerpos de sus seres queridos. De nuevo, Miguel acompañó los familiares cada día en su búsqueda por fosas clandestinas en el entorno de Iguala. Él jugó un papel clave dentro del comité al hacer contacto con los medios de comunicación internacionales y organizaciones de derechos humanos. Él consolidó una red de organizaciones de apoyo y junto con un sacerdote local de Iguala, preparó la parroquia de San Gerardo en el centro de Iguala como base de seguridad para el comité.

Durante lo últimos meses de su vida, podía encontrarse a Miguel en el patio de la parroquia. Allí estaba él, hablando con los periodistas, arreglando ayuda psicológica para los familiares y coordinando la recopilación de testimonios. Miguel también presionó tanto al gobierno que logró que la sub-procuradora general fuera a la parroquia y ahí prometió establecer un equipo de expertos forenses de forma permanente en Iguala. Esto fue una gran victoria para el comité, debido a que la identificación de los cuerpos era de fundamental importancia para que los familiares de las víctimas pudieran lidiar con su dolor.

Imposición de la transparancia

 

Una tarde en noviembre, Miguel y unos miembros del comité salieron por el lugar donde se habían encontrado el día anterior unas fosas clandestinas. A su llegada, el lugar estaba cerrado y guardado por una línea de policías, grande en estatura e intimidatoria. Desde atrás del plástico que evitó el traspaso, los miembros del comité podían ver a unos expertos forenses trabajando. Temiendo que el gobierno tratara de hacer desaparecer pruebas para silenciar los problemas en Iguala, los miembros se indignaron. También Miguel, que anteriormente se mostró muy diplomático con representantes de gobierno, estaba furioso al ver la injusticia. Inmediatamente, hizo todo lo posible para exigir acceso al lugar. Él dijo que había vivido momentos duros en su vida y sabe como mantenerse en circunstancias difíciles, pero en cierto momentos, su cuerpo le daba señales. Él apunta con sus dedos a lo largo de su cabeza y dijo: “Este es un momento así”.

Este escenario tarda horas y cuando ya está atardeciendo, Miguel consigue permiso de entrar al lugar para controlar el trabajo de los expertos. En un traje de plástico blanco Miguel entra y ya es noche cuando él por fin puede transmitir sus observaciones al comité. La voz de Miguel se tiembla y hay lágrimas en sus ojos cuando dice: “Si la aparición de cuerpos aún me toca tan profundamente, ¿cómo se sentirían ustedes como familia?".

 

In memoriam

 

Gracias al trabajo de Miguel, cientos de personas en Iguala han reportado sus familiares desaparecidos y se han encontrado más de doscientos restos humanos. Además, seis cuerpos han sido identificados y entregados a las familias. Miguel rompió el temor que prevalecía entre los habitantes de Iguala y siempre se preocupó por la seguridad de quienes han alzado sus voces. Él hizo público, a nivel nacional e internacional, el número impactante de fosas clandestinas y personas desaparecidas en Guerrero. Dándose cuenta que corría peligro, pidió protección cautelar al gobierno, sin ningún resultado. 
 

El asesinato de Miguel es una tragedia para el activismo político en Guerrero, donde personas como Miguel, tan valientes y comprometidas con la justicia, son muy escasas. Miguel deja una esposa y seis hijos, y un espíritu de resistencia que continua inspirando a los que buscan el cambio social.

 

Foto de Bernardino Hernández. CUARTOSCURO.COM

Texto original en holandés (ver aquí en la página de ''Kritische Studenten'' y pronto también en la revista electrónica La Chispa)

Mexicaanse activist vermoord, betrokken bij zoektocht vermisten in Iguala

Algemeen activisme mexico

12 aug, 2015 door MereldeBuck Geen reacties

 

Een Mexicaanse activist, Miguel Ángel Jiménez Blanco, is afgelopen zaterdagnacht vermoord in zijn woonplaats Xaltianguis, een dorp vlakbij Acapulco. Wie verantwoordelijk was voor de moord is nog onbekend, maar alles wijst naar een misdaad van politieke aard. Miguel werd vanaf verschillende kanten bedreigd, door zijn zoektocht naar vermiste personen in Iguala evenals zijn werk als policía comunitaria in zijn geboortedorp.
Miguel was het afgelopen jaar actief als activist in Iguala, een stad gelegen in het noorden van de staat Guerrero waar zich eind september 2014 een drama voltrok. Een lokale politie eenheid opende het vuur op een groep studenten uit Ayotzinapa. Drieënveertig studenten werden ontvoerd in politievoertuigen en zeer waarschijnlijk overhandigd aan een lokaal drugskartel. Toen duizenden Mexicanen de straat op gingen uit protest, vertrok Miguel vanuit zijn dorp richting Iguala om te helpen bij de zoektocht naar de verdwenen studenten.

‘Schoon’

Vijfenveertig jaar oud en afkomstig uit een boerengezin, was Miguel een serieuze man met een speels karakter. “Migue”, noemden zijn vrienden hem. Hij was zeer doortastend in zijn werk als leider van UPOEG, de gemeenschapspolitie in de Costa Chica regio van Guerrero. In 2013 richtte Miguel gemeenschapspolitie op in zijn dorp Xaltianguis om het groeiende geweld in zijn dorp tegen te gaan. De UPOEG baseert haar werk op de culturele gebruiken en de organisatiestructuur van inheemse groepen, genaamd usos y costumbres. Volgens deze gebruiken kozen de inwoners van Xaltianguis gezamenlijk een groep vooraanstaande inwoners uit hun midden die de verantwoordelijkheid kregen om het dorp te beschermen. Miguel leidde dit proces en zorgde ervoor dat de politiegroepen onder direct gezag en controle van de gemeenschap kwamen te staan.
Het fenomeen van gemeenschapspolitie kent een lange geschiedenis in Guerrero en de gebieden waar deze zelforganisatie voorkomt, worden beschouwd als de meest veilige regio’s in Guerrero. Maar het opzetten van gemeenschapspolitie in Xaltianguis en omstreken was uitzonderlijk, omdat de vallei fungeert als drugs toegangspoort richting Acapulco en zo onder scherpe controle van drugskartels staat. Toch slaagde Miguel er tegen alle verwachting in om zijn woonplaats “schoon te maken”, zoals hij zelf zei, en veiligheid voor zijn familie en dorpsbewoners te waarborgen.

‘Huis voor huis’

Een week na het drama in Iguala bezochten ouders van de verdwenen Ayotzinapa studenten een algemene vergadering van de UPOEG. Door hun gebrek aan vertrouwen in het officiële onderzoek en de zoekacties van de regering, vroegen de familieleden hulp aan de gemeenschapspolitie. Twee dagen later trok er een lange karavaan van trucks met meer dan driehonderd UPOEG leden vanuit de Costa Chica regio richting Iguala. Ze sloegen hun kampement op in het centrum van Iguala en verklaarden niet te zullen vertrekken totdat de studenten weer veilig thuis zouden zijn. Onder leiding van Miguel trokken UPOEG groepen dagelijks de buitenwijken en heuvels van Iguala in. Met zijn boerenkennis navigeerde Miguel zijn kameraden door onbegaanbaar terrein en zochten ze “casa por casa” [huis voor huis] naar sporen van de verdwenen studenten.
Toen de Mexicaanse regering als officieel nieuws naar buiten bracht dat de Ayotzinapa studenten waren verbrand op een vuilnisbelt in Cocula, een dorp in de buurt van Iguala, was Miguel één van de eersten om dit te weerspreken. In zijn eigen rondgang op de vuilnisbelt was hij genoeg materiaal tegengekomen dat zeker ook verbrand had moeten zijn in de hitte nodig om drieënveertig lichamen te verbranden. Bovendien regende het de nacht van de verdwijning, zo vertelde hij de pers in een video die internationaal circuleerde. Snel hierna bevestigden tientallen Mexicaanse wetenschappers en journalisten Miguel’s twijfels over het officiële onderzoek.

Comité Andere Vermisten

Tijdens de zoektochten rondom Iguala troffen UPOEG leden talrijke clandestiene graven aan. Toen forensisch onderzoek uitwees dat het niet om de Ayotzinapa studenten ging, ontstond de vraag wie deze mensen dan wél waren? De aanwezigheid van de UPOEG en internationale journalisten in Iguala bood inwoners de ruimte om hun collectieve zwijgen te doorbreken. Het ene na het andere verhaal kwam naar buiten over mensen die van straat waren geplukt en ontvoerd door lokale drugsbendes. Soms werd er losgeld gevraagd, maar betalen was zelden een garantie voor levende terugkeer. Verdwijningen bleken van alledag in Iguala. Zoals Miguel zelf in verschillende interviews zei: “Het is hier één groot clandestien kerkhof”.

Toen de meeste UPOEG leden na wekenlang zoeken weer terugkeerden naar hun dorpen en families, bleef Miguel in Iguala. Hij bleef om de familieleden van vermiste personen te ondersteunen die het hadden aangedurfd met hun verhaal naar buiten te komen. Dat was niet zonder risico in een stad waar drugsbendes nog even actief waren als voor het drama dat internationale aandacht kreeg. Samen met de familieleden richtte Miguel een organisatie op: Comité voor de zoektocht naar de Andere Vermisten van Iguala (Comité de búsqueda los Otros desaparecidos de Iguala). De comitéleden hadden de hoop op de levende terugkeer van hun familieleden opgegeven, maar wilden enkel de lichamen van hun geliefden begraven. Wederom trok Miguel elke dag de onstuimige heuvels van Iguala in opzoek naar clandestiene graven. Hij speelde een sleutelrol voor het comité door contact te leggen met internationale media en mensenrechten organisaties. Miguel zette een breed netwerk van hulporganisaties op die zich tijdelijk installeerden in het parochiehuis San Gerardo. De eenvoudige kerk, gelegen net buiten het centrum van Iguala, vormde zich om als uitvalbasis voor het comité.
Op de binnenplaats van het parochie was Miguel de afgelopen maanden te vinden. Hier stond hij elke dag journalisten te woord, regelde hij psychologische hulp voor nabestaanden en coördineerde hij de verzameling van getuigenissen. Ook zette hij de overheid zodanig onder druk dat een afgevaardigde van de procureur-generaal langskwam in het parochie en toezei om een team forensisch experts permanent te installeren in Iguala. Dit was een grote zege voor de comitéleden, voor wie het identificeren van lichamen van fundamenteel belang is om hun verdriet een plek te geven.

Afdwingen transparantie 

Op een middag in november vertrokken Miguel en een aantal comitéleden naar de plaats waar de vorige dag een aantal menselijke resten waren aangetroffen. Wellicht hun vermiste familie, zo dachten comitéleden. Bij aankomst bleek de plek afgesloten en bewaakt door een linie gendarmerie, groots van postuur en intimiderend. De comitéleden zagen dat een team experts van de regering achter de plastic omheining aan het werk was, maar niemand werd doorgelaten. De angst dat de overheid bewijsmateriaal wou laten verdwijnen om de kwestie in de doofpot te stoppen, ontwaakte paniek en woede onder de comitéleden. Ook Miguel, die zich eerder erg diplomatiek toonde met overheidsvertegenwoordigers, werd kwaad bij het zoveelste falen van de regering om transparant te werk te gaan. Hij zei dat hij veel had meegemaakt en goed kalm kon blijven onder zware omstandigheden, maar op een zeker moment ging zijn lichaam signalen afgeven. Hij wees met zijn vingers langs zijn hoofd naar boven, en zei: “Dit is zo’n moment”.
Miguel haalde alles uit de kast om toegang tot de plek te eisen. Het tafereel duurde uren en de schemering viel al over de heuvels toen hij eindelijk toestemming kreeg de plek te betreden, in een wit plastic pak. Het was al donker toen hij uiteindelijk zijn observaties kon overbrengen aan de comitéleden, die al hadden besloten om zo nodig te overnachten op de onheilspellende plek. Miguel’s stem klonk aangedaan en hij veegde de tranen uit zijn ogen: “Als het aanzien van lichamen mij nog steeds zo diep raakt, hoe moeten jullie je dan wel niet voelen als familie?”

In memoriam

Met de hulp van Miguel hebben inmiddels honderden inwoners van Iguala melding gemaakt van vermiste familieleden en zijn er meer dan 200 stoffelijke resten gevonden. Zes lichamen zijn inmiddels geïdentificeerd en overgedragen aan de families. Miguel heeft de angst die heerste onder inwoners van Iguala weten te doorbreken en gewaakt voor de veiligheid van hen die hun stem lieten horen. Daarnaast heeft hij het publieke geheim van de schokkende aantallen clandestiene graven en vermisten personen in Guerrero nationaal op de agenda gezet. Wetende dat hij gevaar liep, heeft hij meerdere malen de regering om bescherming gevraagd, tevergeefs.

De moord op Miguel is een dieptepunt voor politiek activisme in Guerrero, waar mensen met ongekende moed en gevoel voor rechtvaardigheid zoals Miguel zeldzaam zijn. Miguel laat een vrouw en zes kinderen achter, en een geest van verzet die nog jaren in Guerrero zal voort bestaan.